حمله قلبی به معنای واقعی کلمه، تجربه‌ای تکان‌دهنده و گاه ترسناک است. بسیاری در مواجهه با آن دچار اضطراب، ناامیدی یا ترس از آینده میشوند. اما حقیقت امیدبخش این است که برگشت به زندگی سالم بعد از حمله قلبی زندگی پس شاید خیلی پُرکیفیت‌تر از گذشته نیز باشد. البته این مسیر با تعهد و پیروی دقیق از دستورات پزشکی ممکن خواهد بود.
این راهنما با بهره‌گیری از منابع معتبر پزشکی و با هدف پاسخ به مهم‌ترین پرسش‌های بیماران دچار حمله قلبی تنظیم شده است. در عین حال، اصول توانبخشی قلبی شامل اصلاح سبک زندگی و مراقبت‌های تخصصی و روحی را در برمیگیرد. درواقع، نقشه راهی است برای آنان که می‌خواهند بعد از یک تجربه سخت حمله قلبی، دوباره طعم سلامتی را بچشند و کنترل زندگی خود را با اطمینان در دست بگیرند.
با برنامه‌های توانبخشی، تغذیه مناسب و تمرینات اصولی، قلب‌تان را قوی‌تر از قبل بسازید.
بسیاری از بیمارستان‌ها برنامه‌های بازتوانی را درست از زمان بستری شروع میکنند و این مسیر طی هفته‌ها و حتی ماه‌ها در خانه ادامه پیدا خواهد کرد. این برنامه‌ها چهار محور اساسی را دنبال میکنند:
- مصرف منظم دارو
- اصلاح سبک زندگی
- حمایت روانی
- بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره.
شرکت در برنامه توانبخشی اهمیت زیادی در کاهش احتمال حمله قلبی مجدد و افزایش طول عمر دارد. تغییراتی ساده اما مؤثر مانند ترک سیگار، کنترل دقیق فشار خون و کلسترول، ورزش منظم و تغذیه‌ای متعادل، نتایجی شگفت‌انگیز برای سلامت قلب شما به همراه خواهد داشت.
داشتن رژیم غذایی سالم شامل مصرف ماهی، حبوبات، غلات کامل، میوه و سبزیجات، همراه با حذف چربی‌های مضر و نمک اضافی، از موارد اصلی در بازتوانی قلبی است. در عین حال، کنترل دیابت و کاهش وزن اضافی فشار را از روی قلب کم میکند.
اشاره به این موضوع مهم است که سلامت روان، بخشی جدایی‌ناپذیر از روند بهبودی است. تجربه احساساتی مانند ترس، افسردگی یا ناامیدی پس از حمله قلبی طبیعی است. اما صحبت با پزشک، مشاور یا حتی یک دوست صمیمی کمک زیادی به بهتر شدن حال شما میکند.
مراحلی که باید بعد از سکته قلبی طی کنید تا دوباره زندگی سالم و فعال‌تری را تجربه کنید.
برگشت به زندگی سالم بعد از حمله قلبی مستلزم گذر از چند مرحله کلیدی و علمی است. مهم‌ترین اقداماتی که باید پس از ترخیص از بیمارستان انجام بدهید:
مصرف داروهای تجویز شده
بعد از سکته قلبی، بدن به‌شدت آسیب‌پذیر است و مصرف داروهای تجویز شده مانند رقیق‌کننده‌های خون، بتابلاکرها، نیتروگلیسیرین و داروهای ضدپلاکت به منظور جلوگیری از لخته‌های خونی، کاهش فشار خون و بهبود عملکرد قلب مفید است.
هشدار جدی:
هیچ‌گاه داروها را به‌صورت خودسرانه قطع یا جایگزین نکنید. این داروها ستون اصلی درمان و پیشگیری از حمله مجدد هستند.
مراقبت‌های پرستاری و نظارت بر علائم حیاتی
در روزها و هفته‌های اولیه پس از ترخیص، پرستار یا مراقب باید به صورت منظم علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خون و تنفس شما را بررسی کند. این اقدامات به جهت شناسایی سریع اختلالات احتمالی کمک کرده و در پیشگیری از حملات ثانویه کاربردی هستند.
تغذیه مناسب برای قلب
رژیم غذایی کم‌چرب، کم‌نمک و سرشار از میوه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های سالم، شرایط بهبودی و تقویت قلب را ممکن میسازد. اکیدا توصیه میکنیم که از مصرف فست‌فودها، غذاهای فرآوری‌شده و پرنمک پرهیز کنید. مواد غذایی مانند ماهی، حبوبات، مغزها و سبزیجات برگ‌سبز برای بازسازی قلب مفید بوده و ریسک سکته مجدد را کاهش میدهند.
بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره
فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی کوتاه و تمرینات سبک زیر نظر پزشک برای بازیابی توان قلبی ضروری هستند. تا زمانی که پزشک اجازه نداده، از رانندگی، بلند کردن اجسام سنگین یا انجام کارهای پرفشار اجتناب نمایید. توانبخشی تدریجی، هم سلامت جسمی را بازیابی کرده و هم اعتمادبه‌نفس فرد را برای ادامه زندگی بالا میبرد.
کنترل استرس و مراقبت از سلامت روان
استرس به نوبه خود، عامل محرک حملات قلبی است. باید یاد بگیرید چگونه آرامش را به زندگی خود بازگردانید. تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، همراهی با دوستان یا مراجعه به مشاور روانشناس در کاهش اضطراب، افسردگی و ترس پس از سکته مؤثر خواهد بود.
مراجعه منظم به پزشک برای بررسی سلامت قلب
چکاپ‌های دوره‌ای با پزشک امکان کنترل فشار خون، کلسترول، عملکرد قلب و داروهای مصرفی را فراهم میسازد. این ویزیت‌ها فرصتی برای شناسایی زودهنگام مشکلات و تنظیم برنامه درمانی متناسب با شرایط فردی شما هستند..
راهنمایی جامع برای بازیابی قدرت قلب، کنترل استرس و بازگشت به فعالیت‌های روزمره.
سکته قلبی، رویدادی جدی است که پس از آن باید اقدامات منظم و علمی برای بهبود و پیشگیری از سکته مجدد انجام شود. این اقدامات که به آنها پیشگیری ثانویه گفته میشود با هدف حفظ عملکرد قلب، کاهش عوامل خطر و بازگشت ایمن به زندگی عادی صورت می‌گیرند.
ترک کامل دخانیات
سیگار کشیدن موجب میشود دیواره‌ی رگ‌ها آسیب ببینند و جریان خون به قلب کاهش پیدا کند. نیکوتین، ماده اصلی موجود در توتون، فشار خون را بالا برده و باعث لخته شدن خون میشود که و در نتیجه احتمال انسداد ناگهانی عروق قلبی را در پی دارد. بدیهی است که ترک سیگار ضمن بهبود سلامت قلب، خطر سکته قلبی مجدد را نیز به شکل چشمگیری کاهش می‌دهد.
توجه توجه: حتی قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران نیز مضر است.
کنترل فشار خون
فشار خون بالا سبب وارد شدن بار اضافی به قلب و عروق میگردد. این وضعیت اگر درمان نشود، به مرور زمان باعث بزرگ شدن قلب، نارسایی قلبی و حتی سکته دوم خواهد شد. روش‌های مفید برای کنترل فشار خون شامل داشتن رژیم غذایی کم‌نمک، ورزش منظم، کاهش وزن و مصرف داروهایی است که پزشک تجویز کرده. کنترل منظم فشار خون در منزل نیز به جهت شناسایی سریع نوسانات خطرناک مهم خواهد بود.
تنظیم سطح کلسترول، کلید برگشت به زندگی سالم بعد از حمله قلبی
کلسترول بالا مخصوصا LDL یا کلسترول بد از عوامل اصلی تنگی عروق قلبی است. برای کنترل آن:
- از غذاهای کم‌چرب و بدون کلسترول اشباع شده استفاده کنید.
- غلات کامل، میوه، سبزی و ماهی‌های چرب مانند سالمون بخورید.
- داروهای کاهش‌دهنده چربی خون از جمله استاتین‌ها طبق نظر پزشک مصرف شود.
بررسی و کنترل دیابت
دیابت جزو بیماری‌های خاموش است که به شکلل مستقیم بر سلامت قلب اثر می‌گذارد. قند خون بالا موجب آسیب به رگ‌ها و افزایش خطر سکته قلبی میشود. حتی اگر قبلا دیابت نداشتید، بعد از سکته قلبی لازم است آزمایشات غربالگری انجام بدهید. در صورتی که دیابت تشخیص داده شود، میبایست رژیم خاص دیابتی، دارو یا انسولین و نظارت منظم بر قند خون در دستور کار قرار بگیرد. ارتباط تنگاتنگ دیابت با بیماری قلبی موجب میشود که کنترل آن بسیار مهم باشد.
کاهش استرس و اضطراب
استرس مزمن و اضطراب در عین حال که روان شما را تحت تاثیر قرار میدهند، به قلب شما هم آسیب وارد میکنند. بعد از سکته قلبی، تجربه اضطراب، ترس از بازگشت بیماری یا حتی افسردگی متداول است. در این شرایط حتما با پزشک یا روانشناس صحبت کنید. تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، مراقبه (مدیتیشن)، یوگا یا پیاده‌روی در طبیعت علاوه بر اینکه آرامش ذهن را افزایش داده، تأثیرات منفی استرس بر قلب را کاهش میدهند.
بازگشت به فعالیت‌های روزمره
بسیاری از بیماران تصور میکنند پس از سکته باید کاملا استراحت کنند، اما این‌طور نیست. بازگشت تدریجی و کنترل‌شده به فعالیت‌های عادی از بخش‌های مهم بازیابی است. شروع با پیاده‌روی کوتاه‌مدت، پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین و استراحت کافی در طول روز، عملکرد قلب را بهبود میبخشد. تا زمانی که پزشک اجازه نداده، نباید فعالیت‌هایی مانند رانندگی یا بازگشت به کار را انجام داد. هدف این است که بدن بدون فشار به حالت طبیعی برگردد.
شناخت علائم هشداردهنده
در صورتی که قبلا دچار سکته قلبی شده‌اید، احتمال وقوع مجدد آن بالاتر است. به همین خاطر، شناخت علائم هشداردهنده، نجات‌بخش خواهد بود. درد یا فشار در قفسه سینه، تنگی نفس، سرگیجه، تعریق سرد، تهوع یا بی‌نظمی ضربان قلب از نشانه‌هایی هستند که باید جدی گرفته شوند. این علائم در هنگام فعالیت یا حتی در حالت استراحت بروز میکنند.
از مراقبت‌های پزشکی تا تغییر سبک زندگی؛ هر آنچه برای بهبود قلب نیاز دارید.
پزشکان با استفاده از آزمایش‌های تشخیصی میزان آسیب قلب را بررسی کرده و بر اساس آن، برنامه درمانی تنظیم میکنند. با این وجود، عمده‌ترین بخش بهبودی و پیشگیری از حمله قلبی مجدد به سبک زندگی سالم‌تر برمی‌گردد. این تغییرات شامل افزایش فعالیت بدنی، رژیم غذایی سالم‌تر، کاهش استرس و ترک سیگار است.
تغییر سبک زندگی
فعال‌تر شدن از طریق پیاده‌روی روزانه، ورزش‌های سبک و منظم برای تقویت عملکرد قلب مفید است. داشتن رژیم غذایی کم‌چرب و سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل توصیه میشود. در عین حال، کنار گذاشتن عادت‌های ناسالم مانند مصرف دخانیات، مشروبات الکلی و کافئین بالا، نقش بسیار مهمی در بهبود عملکرد قلب دارند. کاهش استرس از طریق مشاوره، آرام‌سازی ذهن فعالیت‌های هنری نیز بسیار مفید خواهد بود.
داروهای ضروری پس از حمله قلبی
گاهی اوقات برگشت به زندگی سالم بعد از حمله قلبی برای بسیاری از بیماران منوط به مصرف طولانی‌مدت یا دائمی دارو است. داروهایی مانند بتابلوکرها و مهارکننده‌های ACE برای کاهش فشار قلب تجویز میشوند. این در حالی است که استاتین‌ها باهدف کاهش کلسترول و التهاب کاربرد دارند و داروهای ضدپلاکت مانند آسپرین از لخته شدن خون جلوگیری میکنند. مصرف این داروها طبق دستور پزشک ضروری است.
توجه توجه: شناخت نام داروها، زمان مصرف، نحوه مصرف، عوارض جانبی و تداخل دارویی، جدی گرفته شود.
احتیاط‌های مهم در دوره نقاهت (۶ تا ۸ هفته اول)
در این دوره بدن شما هنوز در حال بهبود است. از این رو، باید از فعالیت‌های سنگین، ورزش‌های شدید، بلند کردن اجسام سنگین یا حرکاتی که موجب درد قفسه سینه، تنگی نفس یا خستگی میشوند، به شدت پرهیز شود. مثلا با پیاده‌روی کوتاه شروع کرده و روز به روز مقدار کمی به آن اضافه شود.
اجتناب از محرک‌های مضر برای قلب
برگشت به زندگی سالم بعد از حمله قلبی با توجه به این نکته امکانپذیر میشود: اجتناب از ورزش کردن بعد از غذا، قرار نگرفتن در معرض هوای بسیار گرم یا سرد، طوفان و باد شدید. سیگار، مواد مخدر، مشروبات الکلی و حتی نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و چای باید به حداقل برسند یا حذف شوند.
رژیم غذایی شما باید کم‌نمک، چربی پایین، کم‌کالری و متناسب با بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، چربی یا فشار خون باشد.
اهمیت سلامت روان و مدیریت استرس
افسردگی، بی‌انرژی بودن یا خواب زیاد بعد از سکته قلبی شایع است. این مشکلات نباید نادیده گرفته شوند. کنترل استرس به کمک روان‌درمانی، دارو یا تکنیک‌های آرام‌سازی، روند بهبودی را تسریع میکند. تفریحات مناسب، گفتگو با خانواده و شرکت در جلسات مشاوره قلب در این زمینه بسیار مفید خواهد بود.
حدود ۴ تا ۵ روز پس از سکته قلبی، فرد اجازه حمام کردن را دارد( البته بهتر است در اولین بار تنها نباشد). از آب بسیار سرد یا داغ پرهیز شود و مدت زمان حمام بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه باشد. رانندگی را نیز حداقل تا ۴ هفته پس از سکته به تعویق بیاندازید.
از سرگیری رابطه جنسی
فعالیت جنسی زمانی از سر گرفته شود که بیمار بتواند بدون مشکل دو طبقه پله را بالا و پایین برود یا حدود ۲ کیلومتر پیاده‌روی کند. این شرایط تقریبا۴ تا ۶ هفته بعد از سکته قلبی امکانپذیر خواهد بود( با پزشک در این خصوص مشورت کنید).
چطور با کمک توانبخشی، از حمله قلبی عبور کرده و دوباره به زندگی نرمال برگردید؟
توانبخشی قلبی، برنامهای جامع، ساختارمند و مبتنی بر شواهد است که با هدف بهبود وضعیت عملکردی، ارتقاء کیفیت زندگی، پیشگیری از عوارض ثانویه و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی در نظر گرفته میشود. این برنامه بلافاصله پس از حادثه قلبی، در طول بستری در بیمارستان یا به‌صورت سرپایی شروع خواهد شد. نقطه شروع آن، ارزیابی دقیق وضعیت سلامت قلب، بیماری‌های همراه، ظرفیت عملکردی فعلی و نیازهای روانشناختی و اجتماعی بیمار است. برنامه توانبخشی قلبی توسط یک تیم چندتخصصی متشکل از متخصص قلب، فیزیوتراپیست، روانشناس، متخصص تغذیه و پرستار آموزش‌دیده طراحی و اجرا میشود. این برنامه سه مؤلفه اصلی دارد:
آموزش بیمار
اطلاعات دقیق و علمی درباره بیماری زمینه‌ای، نحوه استفاده صحیح از داروها، پیشگیری از عوارض و اصول مراقبت از خود به بیمار ارائه میشود. آموزش مستمر، آگاهی فرد را نسبت به عوامل خطر افزایش داده و موجب بهبود تبعیت دارویی و تغییر رفتارهای پرخطر میگردد.
تمرینات فیزیکی ساختارمند
تمرینات ورزشی در قالب برنامه‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری ایستا و تمرینات مقاومتی سبک انجام میشوند. این تمرینات به شکل مداوم تحت نظارت تیم درمانی و پایش پارامترهای همودینامیک مانند ضربان قلب و فشار خون صورت می‌گیرد. مطالعات نشان میدهدکه برنامه‌های ورزشی منظم پس از سکته قلبی، ظرفیت عملکردی بیماران را افزایش داده، عملکرد بطن چپ را بهبود بخشیده و کیفیت زندگی را بالا میبرد.
مدیریت استرس و سلامت روان
بدون تردید، استرس، اضطراب و افسردگی عوامل مهمی در تشدید بیماری‌های قلبی هستند. در نتیجه، مداخلات روانشناختی مانند روان‌درمانی، آموزش تکنیک‌های تنفسی و ذهن‌آگاهی اهمیت زیادی در توانبخشی دارند. درمان افسردگی پس از سکته قلبی، بهبود پایبندی به درمان و پیشگیری از عود حملات را تسهیل میکند.
در طول توانبخشی، اصلاح سبک زندگی از جمله ترک دخانیات، کاهش مصرف نمک و چربی اشباع، تنظیم قند و فشار خون و مدیریت چاقی تحت آموزش و نظارت متخصص تغذیه قرار می‌گیرد.
توانبخشی قلبی ضمن اینکه به بهبود پارامترهای بالینی مانند ظرفیت هوازی (VO₂ max)، فشار خون و سطوح چربی خون منجر میشود، به شکل معنا‌داری میزان بستری مجدد، نیاز به مداخلات مجدد قلبی مانند آنژیوپلاستی و مرگ‌ومیر قلبی-عروقی را کاهش می‌دهد.
بر اساس دستورالعمل‌های انجمن قلب آمریکا (AHA) و کالج قلب و عروق اروپا (ESC)، توانبخشی قلبی از مؤثرترین و توصیه‌شده‌ترین مداخلات پس از سکته قلبی، عمل جراحی بای‌پس کرونر (CABG)، تعویض دریچه و نارسایی قلبی مزمن است.