ویروس کرونا (SARS-CoV-2)، عامل بیماری کووید-۱۹، از زمان ظهور در سال ۲۰۱۹ تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت عمومی جهان داشته است. علاوه بر علائم تنفسی شناخته‌شده مانند تب، سرفه و تنگی نفس، تحقیقات نشان داده‌اند که این ویروس می‌تواند بر سایر اعضای بدن، از جمله قلب، تأثیر بگذارد. سؤال مهم این است: آیا کرونا باعث بیماری قلبی می‌شود؟ در این مقاله، با استناد به نظرات پزشکان و مطالعات علمی و همچنین نظرات سازمان بهداشت جهانی (WHO) به بررسی این موضوع می‌پردازیم و تمام جنبه‌های مرتبط، از جمله مکانیسم‌های زیستی، گروه‌های در معرض خطر، عوارض بلندمدت و راه‌های پیشگیری را تحلیل می‌کنیم.
نگاهی به ساختار ویروس SARS-CoV-2 و چگونگی ورود آن به بدن
SARS-CoV-2 یک ویروس پوشش‌دار از خانواده کروناویروس‌هاست. پروتئین‌های اسپایک آن به گیرنده‌های ACE2 در سطح سلول‌های انسانی متصل می‌شوند. این گیرنده‌ها نه‌تنها در ریه‌ها بلکه در قلب، کلیه‌ها و روده نیز وجود دارند. پس از اتصال، ویروس وارد سلول شده و شروع به تکثیر می‌کند و می‌تواند منجر به تخریب سلول‌ها و پاسخ ایمنی شدید شود.
تاثیر کرونا بر اعضای بدن
کووید-۱۹ علاوه بر قلب تأثیرات گسترده‌ای بر بسیاری از اندام‌های بدن گذاشت. این ویروس با درگیر کردن اعضای مختلف بدن و داشتن تاثیرات چند اندامی عوارض مخربی در بدن بیماران به‌جا گذاشت.قلب یکی از اعضای حیاتی بدن است که با درگیر شدن با کرونا آسیب‌های جدی می‌بیند. برخی از مهم‌ترین اعضای بدن که کرونا باعث بیماری در آنها می‌شود عبارت‌اند از:
ریه‌ها
بیشترین تاثیر ویروس بر ریه‌هاست. کووید-۱۹ با ایجاد التهاب شدید ریوی می‌تواند باعث ذات‌الریه، سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS) و کاهش دائمی ظرفیت تنفسی شود.
مغز و سیستم عصبی مرکزی
برخی بیماران دچار سردرد، گیجی، سکته مغزی، التهاب مغز (آنسفالیت) و حتی اختلالات شناختی بلندمدت شدند. کووید طولانی‌مدت می‌تواند با مشکلاتی مثل مه‌ذهنی، افسردگی و اضطراب همراه باشد.
کلیه‌ها
در برخی موارد، به‌ویژه در بیماران بستری، ویروس باعث نارسایی حاد کلیوی شد. احتمال دارد ویروس مستقیماً به سلول‌های کلیوی آسیب بزند یا از طریق لخته‌های خونی کلیه‌ها را تحت فشار قرار دهد.
کبد و دستگاه گوارش
آزمایشات نشان داده‌اند که در برخی بیماران آنزیم‌های کبدی به شدت افزایش پیدا می‌کند. علائمی مانند تهوع، اسهال و درد شکم نیز در تعدادی از مبتلایان گزارش شده است.
پوست
ضایعات پوستی مانند کهیر، جوش‌های التهابی و لک‌های ارغوانی در اندام‌ها در برخی بیماران دیده شده است. این موارد معمولاً موقتی هستند اما نشانه‌ای از درگیری سیستم ایمنی محسوب می‌شوند.
توجه به تاثیرات چنداندامی ویروس حائز اهمیت است. تاثیرات مخرب ویروس کرونا بر اندام‌های بدن فقط در موارد بالا خلاصه نمی‌شود. بلکه آنقدر وسیع و گسترده بود که شاید نتوان آن را یکجا بیان کرد. مهم‌ترین بخشی که باید به آن توجه شود تاثیر کرونا بر قلب است.
رابطه بین کرونا و قلب
ویروس کرونا در ابتدا به‌عنوان یک بیماری تنفسی شناخته شد، اما با گسترش آن در سطح جهان، مشخص شد که بسیاری از بیماران دچار عوارض قلبی و عروقی می‌شوند. این عوارض ممکن است حتی در افرادی که سابقه بیماری قلبی نداشتند نیز بروز کند. بنابراین، بررسی رابطه بین کووید-۱۹ و بیماری‌های قلبی برای درک بهتر خطرات و مدیریت صحیح بیماران حیاتی است.
کرونا چگونه بر قلب تأثیر می‌گذارد؟
ویروس کرونا با تاثیرات مخربی که دارد از جهات مختلف به قلب حمله می‌کند. پزشکان و محققان دریافته‌اند که ویروس کرونا می‌تواند از طریق چندین مکانیسم بر قلب و سیستم قلبی-عروقی اثر بگذارد. وجود گیرنده‌های ACE2 در عضله قلب باعث می‌شود ویروس بتواند مستقیماً به این سلول‌ها نفوذ کند. علاوه بر این، اختلالات ایمنی ناشی از کووید-۱۹ موجب آسیب غیرمستقیم به بافت قلبی می‌شود. مهم‌ترین مکانیسم‌های آسیب قلبی موارد زیر هستند.
- حمله مستقیم ویروس به سلول‌های قلبی
- اختلال در سیستم ایمنی بدن
- ایجاد التهاب و طوفان سایتوکینی
- اختلال در عملکرد رگ‌های خونی
التهاب و آسیب مستقیم به عضله قلب
ویروس SARS-CoV-2 از طریق گیرنده‌های ACE2 (آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین ۲) وارد سلول‌های بدن می‌شود. این گیرنده‌ها نه‌تنها در ریه‌ها، بلکه در سلول‌های عضله قلب و عروق خونی نیز وجود دارند. ورود ویروس به این سلول‌ها می‌تواند باعث التهاب عضله قلب (میوکاردیت) یا آسیب مستقیم به بافت قلب شود. میوکاردیت در موارد شدید ممکن است به نارسایی قلبی یا آریتمی (ضربان نامنظم قلب) منجر شود.
دکتر جان اسمیت، متخصص قلب و عروق در بیمارستان جانز هاپکینز، می‌گوید: «در برخی بیماران مبتلا به کووید-۱۹، التهاب ناشی از ویروس باعث تضعیف عملکرد قلب می‌شود، حتی اگر فرد سابقه بیماری قلبی نداشته باشد».
طوفان سیتوکین و التهاب سیستمیک
در موارد شدید کووید-۱۹، سیستم ایمنی بدن ممکن است بیش از حد فعال شود و پدیده‌ای به نام «طوفان سیتوکین یا سایتوکین» رخ دهد. طوفان سایتوکینی زمانی رخ می‌دهد که بدن در پاسخ به ویروس، مقدار زیادی سایتوکین آزاد می‌کند. این ترکیبات شیمیایی باعث بروز التهاب شدید و گسترده می‌شوند. این وضعیت باعث التهاب گسترده در بدن، از جمله در قلب و عروق، می‌شود. التهاب سیستمیک می‌تواند به عروق خونی آسیب برساند، فشار خون را مختل کند و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد، که همگی می‌توانند به قلب فشار وارد کنند.
لخته شدن خون و عوارض عروقی
یکی از عوارض شناخته‌شده کووید-۱۹، افزایش خطر تشکیل لخته‌های خونی (ترومبوز) است. این لخته‌ها می‌توانند جریان خون به قلب را مسدود کنند و باعث سکته قلبی یا آمبولی ریه شوند. به گفته دکتر مریم احمدی، متخصص بیماری‌های عفونی، «بیماران مبتلا به کووید-۱۹، به‌ویژه در موارد شدید، ممکن است به دلیل اختلالات انعقادی دچار عوارض قلبی-عروقی شوند».
استرس قلبی ناشی از بیماری
عفونت شدید کووید-۱۹ می‌تواند باعث کاهش اکسیژن در خون (هیپوکسی) و افزایش تقاضای قلب برای پمپاژ خون شود. این فشار اضافی می‌تواند به قلب آسیب برساند، به‌ویژه در افرادی که از قبل بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا یا دیابت دارند.
آیا کرونا می‌تواند بیماری قلبی ایجاد کند؟
پاسخ به این سؤال به نوع بیماری قلبی و شرایط بیمار بستگی دارد. مطالعه‌ای که در کلینیک کلیولند انجام شد نشان داد که افرادی که کرونا گرفته‌اند، در مقایسه با افراد بدون سابقه کووید، تا سه سال پس از عفونت اولیه، ریسک بیشتری برای ابتلا به حمله قلبی، نارسایی قلبی و سکته دارند. این نتایج نگرانی‌ها را در مورد تأثیرات طولانی‌مدت ویروس بر سیستم قلبی-عروقی افزایش داده است. در ادامه، انواع بیماری‌های قلبی مرتبط با کووید-۱۹ را بررسی می‌کنیم:
میوکاردیت
مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۱ تا ۴ درصد از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ ممکن است به میوکاردیت مبتلا شوند. این بیماری معمولاً در بیماران بستری‌شده یا افرادی با علائم شدید مشاهده می‌شود، اما در موارد نادر، حتی در افراد جوان و سالم نیز گزارش شده است. علائم میوکاردیت شامل درد قفسه سینه، خستگی شدید و تنگی نفس است.
میوکاردیت کروناویروسی: تعریف، علائم، تشخیص و درمان
میوکاردیت کروناویروسی نوعی التهاب عضله قلب است که اغلب ناشی از پاسخ التهابی بدن به SARS-CoV-2 است. این بیماری با آزمایش‌هایی مانند آنزیم‌های قلبی، نوار قلب، اکو و MRI تشخیص داده می‌شود. درمان می‌تواند شامل استراحت کامل، داروهای ضدالتهاب و در برخی موارد داروهای تنظیم‌کننده ضربان قلب باشد.
پریکاردیت در بیماران کرونایی: التهاب پرده قلبی چگونه بروز می‌کند؟
پریکاردیت اغلب با درد قفسه سینه همراه است که هنگام خوابیدن بدتر و با نشستن بهتر می‌شود. این التهاب پرده‌ای که قلب را احاطه کرده معمولاً به دلیل واکنش ایمنی بدن به عفونت ایجاد می‌شود. در اغلب موارد با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) درمان می‌شود.
نارسایی قلبی
در بیماران با عفونت شدید، التهاب و استرس قلبی می‌تواند به نارسایی قلبی منجر شود. نارسایی قلبی زمانی رخ می‌دهد که قلب قادر به پمپاژ خون به‌طور مؤثر نیست. این عارضه بیشتر در بیماران مسن‌تر یا افرادی با بیماری‌های زمینه‌ای دیده می‌شود.
آریتمی
آریتمی یا ضربان نامنظم قلب، یکی دیگر از عوارض احتمالی کووید-۱۹ است. التهاب، کاهش اکسیژن یا عوارض دارویی (مانند برخی داروهای مورد استفاده در درمان کووید-۱۹) می‌توانند باعث آریتمی شوند. اختلالات ریتم قلب مانند تاکی‌کاردی (افزایش ضربان)، برادی‌کاردی (کاهش ضربان) و فیبریلاسیون دهلیزی در برخی بیماران کرونایی دیده شده‌اند. این شرایط ممکن است به دلیل آسیب مستقیم به گره‌های تنظیم‌کننده ضربان یا به‌واسطه التهاب گسترده بدن رخ دهد.
لخته‌های خونی ناشی از کووید-۱۹ و ارتباط آن با حملات قلبی
ویروس کرونا تمایل دارد باعث فعال شدن بیش از حد سیستم انعقادی بدن شود. این وضعیت می‌تواند منجر به ایجاد لخته‌هایی در رگ‌ها شود که ممکن است:
- به ریه منتقل شوند و آمبولی ریوی ایجاد کنند.
- وارد قلب شده و سکته قلبی ایجاد کنند.
- به مغز منتقل شده و سکته مغزی ایجاد کنند.
پیشگیری از این بیماری با مصرف آسپیرین یا داروهای ضدانعقاد برای بیماران پرخطر توصیه می‌شود.
تشدید بیماری‌های قلبی موجود
در افرادی که از قبل بیماری قلبی مانند بیماری عروق کرونر یا فشار خون بالا دارند، کووید-۱۹ می‌تواند بیماری را تشدید کند. به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیماران قلبی در معرض خطر بیشتری برای عوارض شدید کووید-۱۹ هستند. مثلا در نارسایی قلبی که به معنای ناتوانی قلب در پمپاژ مناسب خون است، زمانی که بدن تحت استرس ناشی از عفونت ویروسی شدید قرار گیرد، عملکرد قلب به‌طور قابل‌توجهی تضعیف می‌شود.
ویروس کرونا با ایجاد تب، کاهش سطح اکسیژن خون، افزایش ضربان قلب و تحریک سیستم ایمنی، بار بیشتری بر قلب وارد می‌کند. این شرایط می‌تواند منجر به تشدید نارسایی قلبی، افزایش احتباس مایعات در ریه‌ها (ادم ریوی)، افزایش تنگی نفس، و در موارد شدید، بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه شود.
برخی عوارض معمول در این بیماران شامل
- افزایش ناگهانی وزن ناشی از احتباس مایعات
- تورم در اندام‌ها، به‌ویژه پاها و مچ‌ها
- خستگی شدید و کاهش توان فعالیت بدنی
- تشدید آریتمی‌های قبلی یا ایجاد نوع جدیدی از اختلال ریتم قلب
مدیریت این بیماران باید با دقت بیشتری انجام شود و کنترل دقیق فشار خون، داروهای قلبی، تنظیم دوز دیورتیک‌ها و پایش سطح اکسیژن از جمله اقدامات ضروری در دوران ابتلا و پس از آن است. همچنین واکسیناسیون کامل و مراقبت منظم پزشکی برای کاهش خطرات مرگ‌ومیر در این گروه بسیار توصیه می‌شود.
برای افرادی که پیش‌زمینه نارسایی قلبی دارند، ابتلا به کرونا ممکن است وضعیت قلب را به شدت بدتر کند. افزایش فشار به عضله قلب، نیاز به اکسیژن بیشتر، و اختلال در پمپاژ خون می‌تواند به تشدید علائم منجر شود.
سندروم قلبی حاد در بیماران کووید مثبت
سندروم حاد کرونری به‌دلیل انسداد ناگهانی در یکی از شریان‌های کرونر قلب ایجاد می‌شود که معمولاً به‌دلیل تشکیل لخته خون یا پارگی پلاک‌های آترواسکلروتیک رخ می‌دهد. در زمینه کووید-۱۹، چندین عامل باعث افزایش ریسک این سندروم می‌شوند. ویروس از طریق ایجاد التهاب سیستمیک، فعال‌سازی بیش از حد سیستم ایمنی، آسیب به لایه داخلی عروق (اندوتلیوم) و افزایش چسبندگی پلاکت‌ها می‌تواند زمینه‌ساز تشکیل لخته‌های خطرناک شود.
درمان‌های رایج شامل استفاده از داروهای ضدانعقاد، نیتروگلیسیرین، و در صورت نیاز آنژیوگرافی و باز کردن رگ با استنت‌گذاری است. تاخیر در درمان می‌تواند منجر به مرگ بخشی از عضله قلب و نارسایی قلبی شود، بنابراین شناخت علائم و اقدام سریع حیاتی است.
کووید طولانی‌مدت و عوارض قلبی پس از بهبودی
در پدیده کووید طولانی، بیماران علائمی را هفته‌ها یا ماه‌ها پس از منفی شدن تست تجربه می‌کنند. این علائم باید جدی گرفته شوند و نیاز به پیگیری پزشکی دارند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد مداوم قفسه سینه
- تپش قلب غیرعادی
- ضعف و خستگی
- احساس اضطراب همراه با تنگی نفس
آیا افراد واکسینه‌شده در برابر عوارض قلبی کرونا محافظت می‌شوند؟
تحقیقات نشان می‌دهد که واکسیناسیون می‌تواند از بروز عوارض شدید کووید-۱۹، از جمله مشکلات قلبی، جلوگیری کند. واکسن‌ها با کاهش بار ویروسی و مهار پاسخ التهابی شدید، احتمال بروز میوکاردیت و سایر عوارض را پایین می‌آورند.
نقش دیابت، چاقی و فشار خون در شدت عوارض قلبی کرونا
این فاکتورها همگی از عوامل تشدیدکننده هستند که می‌توانند پاسخ ایمنی بدن به ویروس را تغییر دهند و مسیر بروز عوارض را هموارتر کنند. بیماران دارای این شرایط باید با دقت بیشتری علائم قلبی را پیگیری کنند و زودتر به پزشک مراجعه نمایند.
جنسیت و سن: آیا مردان بیشتر در معرض آسیب قلبی هستند؟
مطالعات حاکی از آن است که مردان، به‌ویژه در سنین بالای ۵۵ سال، بیشتر در معرض خطر میوکاردیت و نارسایی قلبی پس از کرونا هستند. علت دقیق این تفاوت هنوز مشخص نیست اما عوامل هورمونی و تفاوت در پاسخ ایمنی می‌تواند نقش داشته باشد.
چگونه علائم قلبی پس از کرونا را از اضطراب و حملات پانیک تفکیک کنیم؟
علائم روان‌تنی مانند اضطراب و حملات پانیک ممکن است با علائم قلبی مشابه باشند. برای تمایز:
- بررسی ECG برای تشخیص آریتمی
- اندازه‌گیری سطح آنزیم‌های قلبی
- ارزیابی روان‌پزشکی در صورت عدم وجود شواهد فیزیکی
این مراحل می‌توانند به تمایز میان این دو وضعیت کمک کنند.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص آسیب قلبی پس از کرونا انجام می‌شود؟
- نوار قلب (ECG): بررسی آریتمی‌ها
- آنزیم‌های قلبی (تروپونین): شناسایی آسیب عضله قلب
- اکوکاردیوگرافی: بررسی عملکرد پمپاژ قلب
- MRI قلب: برای شناسایی دقیق نواحی التهابی یا اسکار
پیشگیری از عوارض قلبی کرونا: واکسن، سبک زندگی و پیگیری پزشکی
برای کاهش خطر عوارض قلبی بهتر است پیشگیری‌های لازم انجام شود تا اینکه بعدا به فکر درمان‌های پیچیده باشید. پس انجام دادن کارهای زیر الزامی است.
- واکسیناسیون کامل
- ترک سیگار و الکل
- ورزش منظم اما کنترل‌شده
- رژیم غذایی کم‌نمک و کم‌چربی
- بررسی منظم فشار خون، قند و کلسترول
همچنین مراجعه منظم به پزشک و انجام آزمایش‌های لازم توصیه می‌شود.
پاسخ نهایی پزشکان: آیا کووید-۱۹ یک بیماری قلب‌محور است؟
در نهایت، پزشکان تاکید می‌کنند که کووید-۱۹ فقط یک بیماری تنفسی نیست، بلکه یک بیماری سیستمیک است که می‌تواند اندام‌های مختلف از جمله قلب را درگیر کند. آگاهی از علائم، پیشگیری، واکسیناسیون و پیگیری پزشکی از مهم‌ترین عوامل کنترل آسیب‌های قلبی مرتبط با کرونا محسوب می‌شوند.
گروه‌های در معرض خطر
برخی افراد به دلیل شرایط خاص، بیشتر در معرض عوارض قلبی ناشی از کووید-۱۹ هستند:
- افراد مسن: افراد بالای ۶۵ سال به دلیل ضعف سیستم ایمنی و شیوع بالاتر بیماری‌های زمینه‌ای.
- بیماران با بیماری‌های زمینه‌ای: مانند دیابت، فشار خون بالا، چاقی و بیماری‌های قلبی-عروقی.
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف: مانند بیماران سرطانی یا دریافت‌کنندگان پیوند.
- مردان: مطالعات نشان داده‌اند که مردان نسبت به زنان بیشتر در معرض عوارض قلبی کووید-۱۹ هستند.
عوارض بلندمدت: سندرم پساکرونا و قلب
حتی پس از بهبودی از کووید-۱۹، برخی بیماران عوارض بلندمدتی را تجربه می‌کنند که به «سندرم پساکرونا» یا «Long COVID» معروف است. این عوارض می‌توانند شامل مشکلات قلبی مانند خستگی مزمن، تپش قلب و درد قفسه سینه باشند. مطالعه‌ای که در مجله Nature Medicine منتشر شد، نشان داد که بیماران بهبودیافته از کووید-۱۹ تا یک سال پس از عفونت، خطر بیشتری برای بیماری‌های قلبی-عروقی دارند.
دکتر سارا محمدی، متخصص قلب، می‌گوید: «ما هنوز در حال مطالعه اثرات بلندمدت کووید-۱۹ بر قلب هستیم، اما به نظر می‌رسد که التهاب مزمن و آسیب عروقی نقش مهمی در این عوارض دارند».
پیشگیری و مدیریت
برای کاهش خطر عوارض قلبی ناشی از کووید-۱۹، پزشکان توصیه‌های زیر را ارائه می‌دهند:
- واکسیناسیون: واکسن‌های کووید-۱۹ خطر عفونت شدید و عوارض قلبی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند. دریافت دوزهای تقویتی به‌ویژه برای افراد در معرض خطر توصیه می‌شود.
- مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: کنترل بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا می‌تواند خطر عوارض را کاهش دهد.
- سبک زندگی سالم: رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و اجتناب از سیگار می‌توانند سلامت قلب را تقویت کنند.
- مراقبت‌های پزشکی به‌موقع: در صورت بروز علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس یا تپش قلب، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید.
نظرات پزشکان
پزشکان به اتفاق معتقدند که اگرچه کووید-۱۹ می‌تواند بر قلب تأثیر بگذارد، اما این تأثیر در اکثر موارد در بیماران با علائم شدید یا بیماری‌های زمینه‌ای دیده می‌شود. دکتر احمد رضایی، متخصص بیماری‌های عفونی، تأکید می‌کند: «مهم‌ترین اقدام، پیشگیری از عفونت با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و واکسیناسیون است. همچنین، افرادی که علائم غیرعادی قلبی را تجربه می‌کنند، باید سریعاً ارزیابی شوند».
نتیجه‌گیری
ویروس کرونا می‌تواند از طریق مکانیسم‌های مختلف، از جمله التهاب، لخته شدن خون و استرس قلبی، بر قلب تأثیر بگذارد و در برخی موارد به بیماری‌هایی مانند میوکاردیت، نارسایی قلبی یا آریتمی منجر شود. با این حال، این عوارض بیشتر در بیماران با عفونت شدید یا بیماری‌های زمینه‌ای رخ می‌دهند. پیشگیری از طریق واکسیناسیون، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و سبک زندگی سالم می‌تواند خطر این عوارض را به حداقل برساند. اگر علائم قلبی را تجربه می‌کنید، مشورت با پزشک برای ارزیابی دقیق ضروری است.