عارضه تشنج در کودکان از بیماری‌های مربوط به اختلالات عصبی است که به نوبه خود خانواده‌ها و حتی پزشکان را نگران می کند .تشنج در بیشتر اوقات به صورت ناگهانی و با نشانه‌هایی مثل تغییرات در رفتار کودک، حرکات غیر ارادی و از دست دادن هوشیاری او همراه است. زمانی که با این نشانه ها در کودک خود مواجه شدید، حتما به متخصص نورولوژی مراجعه کنید تا علائم را کنترل کنند.
والدین می‌بایست برای تشخیص سریع‌تر بیماری و جلوگیری از بروز تشنج از مراقبت‌های پزشکی و روش‌های درمانی آگاه باشند. به همین خاطر ما در این مقاله علائم بیماری، روش‌های درمان و راهکارهای پیشگیری از تشنج کودکان را بررسی قرار خواهیم کرد. خواندن این متن برای والدین ضرورت زیادی دارد.
بیماری تشنج در کودکان
هنگامی که فعالیت‌های الکتریکی در مغز انسان به شکل ناگهانی رخ میدهد، عارضه تشنج ایجاد میشود که نوعی فعالیت غیرطبیعی است. عارضه تشنج با علائمی همچون اختلالات حسی و حرکات رفتاری غیر ارادی ظاهر میشود. دلایل مهم بروز تشنج در کودکان بر اثر عواملی همچون ژنتیک، تب بسیار بالا در کودک، نارسایی و کمبود اکسیژن و عفونت‌های مغزی تشخیص داده میشود.
شدت تشنج در اطفال بستگی به نوع تشنج و دلیل بروز آن دارد و به اشکال گوناگون ظاهر میگردد. تشنج در تعدادی از بچه‌ها شدید و خطرناک است تا جایی که خطر مرگ را در پی دارد. به منظور انتخاب روش درمان صحیح و مناسب، شناخت دقیق دلیل بروز تشنج در کودکان مهم و اساسی است. والدین کودک می‌بایست با نشانه‌ها و چگونگی مواجه شدن با تشنج آشنایی کامل داشته باشند و هنگام بروز این عارضه حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه کنند.
دلایل رایج تشنج در کودکان
تشنج در سنین بالاتر غالبا بر اثر اختلالات عصبی مثل بیماری شایع صرع ایجاد میشود. این بیماری در کودکان بالای ۵ سال رخ میدهد و به درمان جدی و طولانی مدت نیاز دارد. صرع در کودکان، نوعی اختلال مغزی مزمن است که به همراه تشنج های متوالی و بدون دلیل ظاهر میشود.
ناشی از تب و تشنج
در کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال به خاطر تب بسیار بالا رخ می دهد که به آن فیبریل می‌گویند.
بر اثر عفونت های مغزی
گاهی اوقات تشنج در کودک ممکن است بر اثر عفونت‌های مغزی همچون انسفالیت یا مننژیت رخ دهد که به التهاب مغز نیر منجر می شود.
ناشی از اختلالات متابولیکی
اختلالات متابولیکی از جمله هیپوگلیسمی یا کمبود قند خون در کودک یا کم بودن کلسیم و سدیم در برخی موارد منجر به بروز تشنج در کودکان میشود. گاهی اوقات نیز اختلالات الکترولیتی هم ممکن است عامل بروز این عارضه در کودک شما باشد. در اینگونه موارد حتما به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.
به دلیل آسیب های مغزی
در بیشتر موارد هنگامی که کودک شما از بدو تولد دچار ناهنجاری‌های مادرزادی شده یا ضربه شدید به سر کودک وارد میشود، احتمال بروز عارضه تشنج نیز وجود دارد. این نوع تشنج‌ها را جدی بگیرید، زیرا کودک به درمان فوری نیاز خواهد داشت.
تشنج کودکان در اثر عوامل ژنتیکی
گاهی اوقات بیماری صرع و تشنج در کودک بر اثر عوامل ژنتیکی و ارثی بروز میکند. اقدام به موقع برای درمان و پیگیری بیماری، شانس نتایج را بالا میبرد.
توجه شود: در بیشتر موارد، تشنج در اطفال ناشی از تب بسیار بالا یا کمبود قند خون است، ولی شاید در بعضی از کودکان نیز علت بروز تشنج، بیماری صرع تشخیص داده شود.
انواع تشنج در کودک و خطراتی که برای سلامتی دارند
تشنج در کودک به دو شکل کانونی یا موضعی و تشنج عمومی طبقه‌بندی میشود که در ذیل به هر دو دسته و زیر شاخه‌های آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- دسته اول، تشنج‌های موضعی
تشنج موضعی یا فوکال هنگامی اتفاق میافتد که فعالیت‌های الکتریکی غیرعادی فقط در یک بخش از مغز کودک ایجاد شده است. علائم این نوع تشنج با از دست دادن هوشیاری کودک همراه میشود.
تشنج ساده موضعی
زمانی که تشنج ساده موضعی یا تشنج بدون از دست دادن هوشیاری رخ میدهد، کودک هوشیار است ولی علائم غیر عادی از خود نشان میدهد. این رفتارها و حرکات غیرطبیعی گاهی اوقات فقط در یک بخش از بدن او دیده میشود. علائمی مانند سوزن سوزن شدن یا شنیدن نور و صداهای عجیب و غیر واقعی به مدت چند ثانیه تا یک دقیقه در این نوع تشنج وجود دارد.
تشنج به همراه اختلال در هوشیاری کودک
نوع دیگر تشنج در کودکان، تشنج با اختلال در هوشیاری یا تشنج پیچیده موضعی است که در بیشتر اوقات کودک شما گیج است و نسبت به محیط اطراف خود واکنش مناسبی نشان نمی‌دهد. علائمی همچون مالیدن دست‌های خود، لیسیدن لب‌ها و بلعیدن مکرر از کودک سر می‌زند. بعد از بروز تشنج، ممکن است به مدت چند دقیقه یا چند ساعت کودک دچار فراموشی شود.
- دسته دوم، تشنج های عمومی
تشنج عمومی هنگامی رخ میدهد که فعالیت‌های الکتریکی در کودک در سراسر مغز او توسعه پیدا کند که با اختلال در هوشیاری همراه است. رایج‌ترین نوع تشنج عمومی در اطفال با دو مرحله شروع میشود.
مرحله تونیک
در این مرحله معمولا بدن کودک سفت میشود و به همراه توقف تنفس به مدت چند ثانیه کودک ممکن است فریاد بکشد.
مرحله کلونیک
در مرحله کلونیک در اندام‌های کودک حرکات پرشی شدید دیده میشود که ممکن است به مدت یک تا ۳ دقیقه طول بکشد. بعد از بروز این حرکات کودک گیج و خواب‌آلود است و در بیشتر موارد کنترل مثانه خود را از دست میدهد یا زبان خود را مدام گاز می‌گیرد.
دسته سوم: تشنج‌های عمومی
در تشنج غیابی کودکان به مدت چند ثانیه به طور ناگهانی به یک نقطه خیره شده و نسبت به محیط اطراف خود هیچگونه واکنشی نشان نمی‌دهند. این نوع تشنج ممکن است در یک روز چند بار بروز کند و هر بار کمتر از ۱۵ ثانیه طول می‌کشد. این نوع تشنج در کودکان با حرکات کوچک نظیر حرکت دادن لب‌ها و پلک زدن ظاهر میشود و در کودکان بین ۴ تا ۱۴ سال رایج است.
گاهی کودکان به طور ناگهانی تعادل خودشان را از دست می‌دهند و با افتادن روی زمین دچار تشنج می‌شوند که به طور معمول بیشتر از چند ثانیه طول نمی‌کشد. در این موارد، ممکن است کودک آسیب عضلانی هم ببیند.
تشنج در کودکان با کدام علائم اولیه ظاهر می شود؟
در اکثر اوقات، عارضه تشنج در کودک بدون علائم اولیه و هشدار دادن بروز میکند. اما در مواردی که کودک به بیماری صرع مبتلا است، تشنج با علائم اولیه ظاهر میشود که علائم پیش درآمد یا هشدارهای اولیه Aura نام دارد. این نشانه‌ها ممکن است به مدت چند ثانیه تا چند ساعت قبل از بروز تشنج دیده شوند. تشخیص و شناخت این نوع علائم به والدین کودک در انجام اقدامات پیشگیرانه کمک میکند. این علائم عبارت‌اند از:
تغییر در شنوایی کودک دیده می شود
کودک با شنیدن صداهای عجیب، اختلال ناگهانی در شنوایی و صدای زنگ در گوش خود مواجه میشود.
بوی غیر طبیعی حس می کند
بعضی از کودکان قبل از بروز تشنج بوهای غیرطبیعی از قبیل بوی دود، بوی گوگرد یا بوی عطرهای عجیب را حس می‌کنند.
کودک به یک نقطه خیره می شود
تشنج در کودکان در برخی موارد با خیره شدن کودک به یک نقطه به مدت چند ثانیه شروع میشود و در اینگونه موارد کودک نسبت به محیط اطراف خود توجه‌ای ندارد.
به صدا یا تحریکات محیطی واکنش نشان نمی دهد
در برخی موارد کودک به مدت چن ثانیه به شنیدن اسم خود هیچگونه واکنشی نشان نمی‌دهد و به حرکات اطراف خود نیز توجه ندارد.
کودک دچار اضطراب یا ترس ناگهانی می شود
در اینگونه موارد اغلب کودکات بدون دلیل مشخص احساس اضطراب یا ترس ناگهانی می‌کنند.
کودک بی قرار است
بیشتر کودکان قبل از بروز تشنج احساس ناآرامی می‌کنند و معمولا پرخاشگر و تحریک پذیر هستند.
کودکان احساس خواب‌آلودگی یا گیجی می کنند
گاهی اوقان کودکان قبل از تشنج احساس خواب آلودگی و گیجی ناگهانی می‌کنند و ممکن است تمرکز خود را به مثدت چند ثانیه از دست بدهند.
احساس عجیب در بدن کودک
کودک ممکن است احساس بی‌حسی، گزگز، سوزش یا حرکات غیرارادی در دست‌ها یا پاها داشته باشد
کودکان در بدن خود .قبل از بروز تشنج احساس سوزش یا گز گز می کنند و در دست و پاهای آن ها حرکات غیرعادی دیده می شود.
کودکان اشکال غیر واقعی می بینند
برخی از کودکان قبل از تشنج، فلاش‌های نور، رنگ‌های غیرعادی یا تصاویر غیرواقعی را مشاهده می‌کنند.
بروز تشنج در برخی کودکان با دیدن اشکال غیر واقعی، نورهای غیر عادی و تصاویر عجیب ظاهر می شود.
تب چند درجه احتمال تشنج کودکان را در پی دارد؟
تب در کودکان زمانی ممکن است منجر به تشنج شود که دمای بدن به بالای ۳۸.۳ درجه سلسیوس (۱۰۱ درجه فارنهایت) برسد. تشنج‌های تب‌دار در کودکان زیر ۵ سال دیده میشود و اغلب در اثر افزایش سریع دمای بدن ایجاد می‌شوند نه صرفا بالا بودن عدد تب. در واقع، حتی اگر تب به طور ناگهانی بالا برود، احتمال بروز تشنج بیشتر میشود.
راهکارهای پیشنهادی برای پیشگیری از تشنج در کودکان
پیشگیری کامل از تشنج در کودکان ممکن نیست زیرا بسیاری از موارد تشنج به اختلالات سیستم عصبی، عوامل ژنتیکی یا آسیب‌های مغزی مرتبط هستند و خارج از کنترل مستقیم کودک یا والدین می‌باشند. با این حال:
- جلوگیری از بازی بیش از حد با کامپیوتر و کنسول‌های بازی به صورت شبانه‌روزی، که می‌تواند موجب تحریک بیش از حد مغز شود.
- محافظت از سر کودک در برابر ضربه، بلاخص در دوران نوزادی و خردسالی، چون آسیب مغزی عامل زمینه‌ساز تشنج است.
- اگر سابقه خانوادگی تشنج وجود دارد (مثلاً پدر یا مادر مبتلا هستند)، مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب از دوران کودکی برای بررسی‌های پیشگیرانه توصیه میشود.
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، چه توسط کودک و چه توسط والدین، زیرا این مواد ممکن است سلامت عصبی کودک را به خطر اندازند.
درمان دارویی تشنج در کودکان
در جهت کنترل و درمان تشنج در کودکان، داروهای مختلفی بسته به نوع و شدت تشنج تجویز میشود.
فنوباربیتال
فنوباربیتال یکی از قدیمی‌ترین و ایمن‌ترین داروهای ضدتشنج است که برای نوزادان و کودکان نوپا تجویز میشود. این دارو با تأثیر مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی، فعالیت‌های غیرطبیعی مغز را کنترل میکند. در ابتدای مصرف ممکن است کودک دچار خواب‌آلودگی و گیجی شود، اما معمولاً بدن کودک به مرور به آن عادت میکند. از عوارض احتمالی آن می‌توان به بیش‌فعالی، پرخاشگری و بی‌خوابی اشاره کرد که معمولاً پس از چند هفته تا چند ماه بروز می‌یابد.
والپروئیک اسید
والپروئیک اسید با احتیاط تجویز میشود چون ممکن است عوارض جدی به همراه داشته باشد. برخی از عوارض شایع شامل تهوع، افزایش اشتها، افزایش وزن و استفراغ هستند. مهم‌ترین عارضه نادر اما جدی این دارو، نارسایی کبدی است. پیش از تجویز، پزشک ممکن است درباره سابقه خانوادگی کودک در زمینه بیماری‌های کبدی یا اختلالات متابولیک سؤال کند.
فنی‌توئین
در شرایط اورژانسی و برای کنترل تشنج‌های شدید و مداوم استفاده میشود و معمولاً به‌صورت تزریقی وریدی تجویز میگردد. این دارو یکی از قوی‌ترین داروهای ضدتشنج محسوب میشود و ممکن است همراه با سایر داروها مصرف شود. از عوارض جانبی آن می‌توان به حرکات غیرارادی چشم، بثورات پوستی، مشکلات تعادل، تهوع، خواب‌آلودگی، رشد غیرعادی لثه، رشد موهای تیره روی صورت و درشت شدن اجزای چهره اشاره کرد.
کاربامازپین
کاربامازپین در کودکانی که در سن مدرسه هستند تجویز میشود. این دارو برخلاف برخی دیگر از داروهای ضدتشنج، تأثیر منفی بر تمرکز و یادگیری ندارد. با این حال، ممکن است باعث کاهش گلبول‌های سفید خون شود که کودک را در معرض عفونت قرار میدهد. به همین دلیل، انجام آزمایش خون منظم در حین مصرف این دارو ضروری است.
فلبامات
فلبامات دارویی مؤثر برای کنترل برخی از انواع مقاوم تشنج، خصوصا در کودکانی با سندرم لنوکس-گاستو یا اوتیسم است. این دارو در برخی موارد برای کودکانی که به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند نیز استفاده میشود. از عوارض احتمالی آن می‌توان به بی‌خوابی، پرخاشگری، خستگی، یبوست، حالت تهوع و کاهش اشتها اشاره کرد. در موارد نادر، نارسایی کبدی نیز گزارش شده است.
لاموتریژین
لاموتریژین به دلیل عوارض جانبی نسبتا خفیف خود، مصرف زیادی دارد. با این حال، در حدود ۳ درصد از مصرف‌کنندگان ممکن است راش پوستی بروز کند. سایر عوارض شامل سردرد، خواب‌آلودگی، حرکات غیرطبیعی چشم و مشکلات تعادلی است.
توپیرامات
توپیرامات اغلب به‌عنوان داروی کمکی در کنار سایر داروهای ضدتشنج استفاده میشود. یکی از عوارض مهم آن، افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه است؛ با این حال، نوشیدن مایعات کافی می‌تواند این خطر را کاهش دهد. دیگر عوارض خفیف این دارو شامل کاهش اشتها، خستگی، سرگیجه و احساس سوزن‌سوزن شدن در دست‌وپا است.
رژیم غذایی کتوژنیک
علاوه بر دارو، رژیم غذایی کتوژنیک نیز در درمان تشنج مؤثر است، به‌ویژه در کودکانی که به دارو پاسخ نمی‌دهند. این رژیم بر پایه مصرف بسیار کم کربوهیدرات و مصرف بالای چربی‌ها (نسبت ۴ به ۱) استوار است. کاهش کربوهیدرات باعث تولید کتون در بدن میشود که به کاهش حملات تشنج کمک میکند. رعایت دقیق این رژیم نیاز به برنامه‌ریزی و نظارت پزشکی دارد، زیرا ممکن است باعث یبوست و کمبود فیبر شود.
بهترین روانشناس در تهران: معرفی دکتر متخصص