بسیاری از ما واریس فکر میکنیم که واریس، رگ‌هایی برجسته بر روی پاها و نه چندان جدی است. شاید تعجب کنید اما واریس ممکن است هشداری جدی درباره سلامت عمومی بدن باشد. این عارضه پیش‌رونده، زمینه‌ساز عوارضی خطرناک‌تر از آنچه تصور میشود، خواهد بود. بروز مشکلات پوستی مزمن، خطر لخته شدن خون و آمبولی ریه از پیامدهای واریس هستند.
واریس پا چیست؟
واریس پا جزء اختلالات عروقی است که به خاطر افزایش فشار خون در سیاهرگ‌های سطحی پوست به وجود می‌آید. این وضعیت وقتی مشاهده میشود که عملکرد دریچه‌های یک‌طرفه موجود در وریدهای کم‌اکسیژن مختل شود. این دریچه‌ها مسئول هدایت خون به سمت قلب و جلوگیری از بازگشت آن هستند. زمانی که این دریچه‌ها آسیب می‌بینند یا به خوبی عمل نمی‌کنند، خون در رگ‌ها تجمع یافته و در نتیجه رگ‌ها متورم، گشاد و پیچ‌خورده میشوند.
جابجایی حجم زیادی از خون توسط قلب و عروق در طول روز مستلزم هماهنگی دقیق بین عضلات و دریچه‌های سیاهرگی است. وقتی که این سیستم با اختلال مواجه شود، فشار داخلی رگ‌ها بالا می‌رود و بستر ایجاد لخته خون و واریس شکل میگیرد.
انواع واریس پا
واریس ورید صافن بزرگ در بزرگ‌ترین سیاهرگ سطحی پا ایجاد میشود. این رگ از ناحیه مچ پا شروع شده و تا کشاله ران امتداد دارد. واریس ناشی از این رگ در پا، پشت ران و قسمت بیرونی ران‌ها دیده میشود.
واریس ورید صافن کوچک
از قسمت بیرونی تاندون آشیل به ورید پشت زانو متصل میشود. بیشتر در پشت مچ پا و پشت زانو قابل مشاهده است و در کنار ورید صافن بزرگ ایجاد میشود.
واریس متوسط
رگ‌های واریسی متوسط اندازه نسبتا بزرگی دارند و به رنگ کبود ظاهر میشوند. اگر به‌موقع درمان نشوند، مشکلات جدی‌تری به وجود میآورند.
واریس شدید
در صورت پیشرفت بیماری و درمان نشدن، رگ‌های واریسی شدید بسیار برجسته و بد شکل میشوند و عوارضی مانند زخم پوستی، تغییر رنگ پوست و تورم شدید به همراه دارند.
واریس شاخه‌ای
در شاخه‌های منشعب از رگ‌ها ایجاد شده و در زیر زانو دیده میشود. رگ‌ها در این حالت باریک‌تر از ورید صافن ولی به شکل برآمده و بزرگ هستند.
واریس عنکبوتی
این نوع رگ‌های واریسی کوچک و نازک به رنگ قرمز و به صورت شبکه‌های ریز سطحی و پیچ خورده هستند.
آیا واریس منجر به مرگ میشود؟
این بیماری بیشتر از آن‌که تهدیدی برای جان باشد، مشکل مزمن و آزاردهندهای است که با علائمی مانند درد، تورم، احساس سنگینی و خارش همراه میباشد.
در موارد نادری ممکن است واریس منجر به عوارض خطرناک شود؛ از جمله خونریزی شدید وریدی که در صورت عدم رسیدگی فوری، تهدیدکننده سلامت خواهد بود. چنانچه واریس با عوارضی مانند لخته شدن خون (ترومبوز) و در ادامه آمبولی ریه همراه شود، خطر مرگ افزایش خواهد یافت.
توجه توجه: با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب تحت نظر متخصص عروق، می‌توان از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری کرد. این در حالی است که نادیده گرفتن واریس و به تأخیر انداختن درمان، ریسک عوارض را بالا میبرد اما خود بیماری در بیشتر موارد کشنده نیست.
علت ایجاد واریس چیست؟
واریس زمانی به وجود می‌آید که عملکرد دریچه‌های لانه‌کبوتری موجود در رگ‌ها مختل شود. این دریچه‌ها نقش مهمی در هدایت خون به سمت قلب دارند و از بازگشت آن به عقب جلوگیری می‌کنند. زمانی که این دریچه‌ها دچار ضعف یا آسیب شوند، خون در رگ‌های پا تجمع یافته و باعث گشاد شدن، پیچ‌خوردگی و برآمده شدن آن‌ها میشود.
سابقه خانوادگی احتمال ابتلا به واریس را افزایش میدهد.
با بالا رفتن سن، دریچه‌ها و دیواره‌های رگ‌ها ضعیف‌تر میشوند.
افزایش فشار داخل شکم و پاها موجب آسیب به رگ‌ها میشود.
ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت سبب کاهش جریان خون و فشار بیشتر بر رگ‌ها میشود.
اختلالات خونی یا مشکلات عروقی زمینه‌ساز واریس هستند.
فشار بالای داخل وریدها، ضعف دیواره رگ و مشکلات انعقاد خون از دیگر عواملی به شمار میروند که در ایجاد واریس نقش دارند. رسیدگی به این علت‌ها و پیشگیری از عوامل تشدیدکننده، نقش بسیار مهمی در کنترل این عارضه دارد.
علائم واریس که باید جدی بگیرید
بارزترین نشانه آن، مشاهده رگ‌های پیچ‌خورده، متورم و بنفش‌رنگ روی سطح پاهاست. سایر علامتها:
- درد پاها، مخصوص پس از ایستادن یا فعالیت بدنی
- احساس سنگینی در پاها، بلاخصدر پایان روز یا هنگام خواب
- خونریزی طولانی‌تر از حد طبیعی در اثر آسیب‌های جزئی به ناحیه واریسی
- لیپودرماتواسکلروز یا سفت شدن چربی زیر پوست بالای مچ پا و ایجاد پوست چروکیده
- تورم مچ پا
- تلانژکتازی یا وریدهای عنکبوتی در نواحی آسیب دیده
- تغییر رنگ پوست و براق شدن آن در نزدیکی رگ‌های واریسی
- اگزمای وریدی یا درماتیت استاز که موجب قرمزی، خشکی و خارش پوست میشود
- گرفتگی ناگهانی عضلات پا، مخصوصا هنگام برخاستن
- سندرم پای بی‌قرار
- آتروفی بلانچ یا ظاهر شدن لکه‌های سفید نامنظم شبیه جای زخم در ناحیه مچ پا
واریس و خطر خونریزی داخلی
واریس با درگیر کردن رگ‌های پا و ایجاد تورم، پیچ‌خوردگی و سفتی در وریدها قابل تشخیص است. البته در موارد پیشرفته، این بیماری از یک اختلال ساده به خطر جدی‌تر تبدیل میگردد. یکی از این خطرات، خونریزی داخلی ناشی از افزایش فشار در وریدهای معیوب است.
وقتی فشار خون در رگ‌های واریسی بیش از حد بالا می‌رود، احتمال پارگی دیواره رگ یا نشت خون به بافت‌های اطراف وجود دارد. این وضعیت منجر به خونریزی داخلی شده که اگر در ارگان‌های حیاتی مانند مغز یا قلب اتفاق بیفتد، زمینه‌ساز سکته مغزی یا حمله قلبی خواهد بود. در صورتی که علائم واریس را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک متخصص قلب و عروق را در اولویت برنامه بگذارید.
ترومبوفلبیت از عوارض خطرناک واریس
ترومبوفلبیت در پاها اتفاق می‌افتد و با علائمی مانند درد، قرمزی پوست، گرما و تب همراه است. این وضعیت به دو شکل بروز میکند:
ترومبوز سطحی
در رگ‌هایی که درست زیر پوست قرار دارند، دیده میشود. لخته خون باعث التهاب و کاهش جریان خون در آن ناحیه شده و علائمی مانند قرمزی، گرما، حساسیت، سفت شدن پوست و درد در هنگام حرکت پا ایجاد میکند. ابا وجود اینکه ترومبوز سطحی نسبت به نوع عمیق آن کمتر خطرناک است اما در صورت بی‌توجهی با مشکلات جدی‌تر همراه خواهد بود.
ترومبوز وریدهای عمقی (DVT)
خطرناک‌ترین نوع ترومبوفلبیت، ترومبوز رگ‌های عمیق است. در این حالت، لخته خون در عمق پا و در رگ‌های اصلی شکل میگیرد. علت اصلی آن گردش کند خون در رگ‌های آسیب دیده و واریسی است. این لخته، جدا شده و به سمت ریه حرکت میکند تا اینکه باعث آمبولی ریوی شود. حالتی که به شدت مهلک و تهدید کننده زندگی است. چه بسا، ممکن است آسیب دائمی به بافت‌های پا وارد کند.
تشخیص و آزمایش واریس
پتشخیص اولیه از طریق معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص ورید انجام میشود. پزشک از فرد می‌خواهد در حالت ایستاده قرار بگیرد تا بهتر بتواند تورم یا برجستگی رگ‌ها را بررسی کند. در بسیاری از موارد همین معاینه بصری جهت تشخیص کافی است. گاهی اوقات، به منظور تأیید نهایی تشخیص و بررسی احتمال وجود لخته خونی، پزشک آزمایش سونوگرافی داپلر یا همان سونوگرافی دوبلکس را تجویز خواهد کرد. این آزمایش به کمک امواج صوتی، جریان خون در رگ‌ها و ساختار وریدها را به‌صورت دقیق ارزیابی میکند.
دو نوع سونوگرافی کاربردی:
سونوگرافی حالت B در مقیاس خاکستری: ساختار آناتومیک وریدها را به صورت واضح نشان میدهد.
سونوگرافی داپلر رنگی: علاوه بر ساختار رگ‌ها، سرعت و جهت جریان خون را هم بررسی کرده و هرگونه اختلال در گردش خون را مشخص میسازد.
روش‌های درمان واریس
درمان واریس با لیزر در لیست سریع‌ترین روش‌های درمانی جای میگیرد. در این روش، بسته به نوع رگ آسیب دیده، از لیزرهای سطحی برای مویرگ‌های عنکبوتی و از لیزرهای درون رگی در خصوص رگ‌های طنابی و برجسته استفاده میشود. این تکنیک بدون نیاز به جراحی و بیهوشی انجام گرفته و باعث بسته شدن رگ‌های معیوب از داخل میگردد. لیزر به دلیل دقت بالا، کمترین آسیب به بافت اطراف وارد کرده و روند بهبودی را تسریع می‌بخشد.
رادیوفرکوئنسی
رادیوفرکوئنسی یا RF از روش‌های بسیار کاربردی برای درمان واریس‌های ریشه‌ای و عمیق است. به این ترتیب که با استفاده از امواج حرارتی حدود ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد، دیواره رگ آسیب دیده از داخل تخریب و جمع میشود. این روش نیز مانند لیزر، با بی حسی موضعی انجام گرفته و به دلیل زمان کوتاه انجام یعنی حدود ۲۰ دقیقه و عدم نیاز به بستری، مناسب برای بیماران پرمشغله است. RF در درمان رگ‌های درشت و برجسته نتایج قابل توجهی دارد.
اسکلروتراپی (تزریق)
اسکلروتراپی در درمان واریس‌های سطحی و مویرگ‌های عنکبوتی نتایج خیلی خوبی به همراه دارد. روش انجام آن به این صورت است که محلول یا فوم مخصوصی با سوزن‌های ظریف به داخل رگ تزریق میشود. این ماده موجب تحریک و التهاب دیواره داخلی رگ میگردد. تا جایی که رگ به تدریج چروکیده، مسدود و جذب بدن میشود. اسکلروتراپی روشی سریع، بدون نیاز به جراحی و دارای حداقل عوارض است که در مطب و به صورت سرپایی انجام میشود.
جراحی واریس
قدیمی‌ترین روش درمان واریس است که هنوز هم در موارد شدید یا پیشرفته کاربرد دارد. البته با پیشرفت تکنولوژی، روش‌های جراحی مدرن‌تری مانند جراحی اندوسکوپیک به جای روش‌های سنتی به کار گرفته میشوند. این روش‌ها با دقت بیشتر، عوارض کمتر و دوران نقاهت کوتاه‌تر همراه هستند. جراحی زمانی اولویت پیدا میکند که سایر روش‌ها ناکارآمد بوده یا واریس با عوارض جدی مانند زخم‌های مزمن همراه باشد.
جوراب واریس
جوراب‌های فشاری مخصوص واریس از روش‌های درمان حمایتی و پیشگیرانه در نظر گرفته میشوند. این جوراب‌ها با فشردن پاها برای بهبود گردش خون و کاهش درد و تورم مفید هستند. استفاده از جوراب واریس برای افرادی که مدت طولانی می‌ایستند، باردار هستند یا سابقه خانوادگی واریس دارند، توصیه میشود. در نظر داشته باشید که انتخاب نوع و سایز مناسب جوراب باید تحت نظر پزشک صورت بگیرد تا بیشترین تأثیرگذاری و کمترین عارضه را داشته باشد.
درمان خانگی واریس؛ راهکارهایی ساده برای کاهش علائم
درمان‌های خانگی واریس به نوبه خود نقش پیشگیرانه دارند اما در صورت ابتلا به این بیماری نیز برای کنترل و کاهش علائم کمک کننده خواهند بود.
بالا نگه داشتن پاها، ساده‌ترین و مؤثرترین اقدامات خانگی برای بهبود گردش خون در پاها
قرار دادن پاها در سطحی هم‌سطح یا بالاتر از قلب، به بازگشت خون به سمت بالا کمک میکند و از تجمع آن در رگ‌های پایین پا جلوگیری خواهد کرد. اگر مجبور هستید ساعات طولانی بنشینید یا بایستید، در پایان روز پاهای خود را به دیوار تکیه بدهید تا خون‌رسانی بهبود یافته و احساس سنگینی و درد در پاها کمتر شود.
ماساژ ملایم پاها
ماساژ آرام پاها با استفاده از روغن‌های مخصوص یا کرم‌های مرطوب‌کننده موجب آرامش، کاهش خستگی و بهبود گردش خون میشود. البته، باید دقت داشت که فشار مستقیم روی رگ‌های واریسی وارد نگردد چون ممکن است به رگ‌های آسیب دیده فشار وارد کرده و وضعیت را تشدید کند. هدف از ماساژ، تحریک ملایم جریان خون و آرام سازی عضلات اطراف رگ‌ها است نه فشردن مستقیم رگ‌ها.